جغرافیای سیاسی
وسیم جمیل عزیز؛ سیّد هادی زرقانی؛ علی محمدپور
چکیده
این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی و با استناد به منابع کتابخانه ای و مطالعه میدانی، به دنبال بررسی و تحلیل نقش عوامل ژئوپلیتیکی در روابط ایران و عراق در طی دو دهه گذشته و اولویت بندی آنها است. نتایج تحلیل عاملی نشان می دهد در بُعد فرهنگی، سه متغیر «وجود اماکن مقدس زیارتی در دو کشور»، « اکثریت جمعیت شیعه در دو کشور ایران و عراق» ...
بیشتر
این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی و با استناد به منابع کتابخانه ای و مطالعه میدانی، به دنبال بررسی و تحلیل نقش عوامل ژئوپلیتیکی در روابط ایران و عراق در طی دو دهه گذشته و اولویت بندی آنها است. نتایج تحلیل عاملی نشان می دهد در بُعد فرهنگی، سه متغیر «وجود اماکن مقدس زیارتی در دو کشور»، « اکثریت جمعیت شیعه در دو کشور ایران و عراق» و «پیاده‌روی اربعین و پویش-های مذهبی مشترک» بیشترین تاثیر را بر بهبود روابط دو کشور داشته اند. همچنین نتایج تحلیل عاملی در بُعد اقتصادی نشان می دهد متغیرهای «حضور گردشگران عراقی در ایران» و « ارتباطات و تعاملات گسترده مرزی و وجود مرز مشترک طولانی بین دو کشور» بیشترین تاثیر را بر بهبود روابط دو کشور داشته و در مقابل، دو متغیر «اختلافات دو کشور درمرزهای آبی و بهره‌برداری از منابع مشترک دریایی در خلیج فارس» و «اختلافات هیدروپلیتیکی دو کشور در بهره برداری از رودهای مرزی» در تضعیف روابط دو کشور بیشترین نقش را داشته اند. درنهایت در بُعد سیاسی-امنیتی متغیرهای«احساس تهدید مشترک در مقابل تروریسم و افراط‌گری مذهبی»،« فروپاشی رژیم بعث و ارتقاء جایگاه سیاسی شیعیان» و«کمک‌های دفاعی و نظامی ایران به عراق در دوران مبارزه با داعش» بیشترین تاثیر را بر بهبود روابط دو کشور در دو دهه اخیر داشته اند و دو متغیر«رویکرد ً متفاوت دو کشور عراق و ایران در رابطه با آمریکا» و «اختلاف تاریخی دو کشور در اروند رود (شط العرب)» بر تضعیف روابط دو کشور موثر بوده اند.
جغرافیای سیاسی
بهادر زارعی؛ محمدعلی کیانی
چکیده
توسعه و ابعاد آن یکی از موضوعاتی است که جغرافیدانان سیاسی کم و بیش به آن پرداخته اند. مرکز ثقل توسعه در جغرافیای سیاسی از بعد ملی تمرکززدایی حکومت مرکزی و انتقال مسئولیت های آن به حکومت های محلی مستقر در استان ها و ایالت و تحقق توسعه توسط نهادهای محلی است. جغرافیدانان سیاسی در سال های اخیر به بعد بین المللی توسعه و توسعه نیافتگی کشورهای ...
بیشتر
توسعه و ابعاد آن یکی از موضوعاتی است که جغرافیدانان سیاسی کم و بیش به آن پرداخته اند. مرکز ثقل توسعه در جغرافیای سیاسی از بعد ملی تمرکززدایی حکومت مرکزی و انتقال مسئولیت های آن به حکومت های محلی مستقر در استان ها و ایالت و تحقق توسعه توسط نهادهای محلی است. جغرافیدانان سیاسی در سال های اخیر به بعد بین المللی توسعه و توسعه نیافتگی کشورهای ناشی از آن نیز پرداخته اند. هدف پژوهش بررسی و ارائه آراء و نظرات جغرافیدانان سیاسی در خصوص موضوع توسعه و ابعاد آن است. روش پژوهش تحلیلی – توصیفی و استفاده از منابع و متون معتبر خارجی و داخلی پیرامون موضوع توسعه از منظر جغرافیدانان سیاسی است. یافته های پژوهش نشان می دهد که جغرافیدانان سیاسی کم و بیش یکی از موضوعاتی که در پژوهش های خود به آن پرداخته اند توسعه ملی، محلی و بین المللی بوده که متأثر از نظریه های نوسازی و وابستگی در علوم اجتماعی است. از آن جا که توسعه و اشکال آن فضای سرزمینی، اجتماعی و اقتصادی کشورها و نواحی درونی آنها را دست خوش تغییر می سازد، ضرورت مطالعه از منظر جغرافیای سیاسی اجتناب ناپذیر به نظر می رسد. امروز ضروری است حکومت مرکزی تحقق توسعه بویژه توسعه پایدار را به حکومت های محلی واگذار و خود نقش بسترساز، خط مشی گذار، ارائه دهنده راهبرد و ناظر در امر توسعه در قلمرو جغرافیای سیاسی کشورها را بر عهده بگیرد. واژگان کلیدی: جغرافیای سیاسی، توسعه، نظریه نوسازی و وابستگی، توسعه پایدار
جغرافیای سیاسی
محمد باقر مکرمی پور؛ محمد جواد خوب پور؛ لیلا کیانی؛ حمیدرضا حاتمی
چکیده
استقلال تحمیلی جمهوری‌های آسیای مرکزی، این کشورها را از واحدهایی اداری تبدیل به دولت‌های ملی با مرزهای بین‌المللی کرد. استحاله شوروی سابق این امکان را بوجود آورد که انواع بحران‌های مختلف بین این جمهوری‌هایی که حاصل سیاست‌های شورویایی بوده است، به منصه ظهور برسند. در حالی که این جمهوری‌ها ویژگی‌های مشترک زیادی از جمله تاریخ ...
بیشتر
استقلال تحمیلی جمهوری‌های آسیای مرکزی، این کشورها را از واحدهایی اداری تبدیل به دولت‌های ملی با مرزهای بین‌المللی کرد. استحاله شوروی سابق این امکان را بوجود آورد که انواع بحران‌های مختلف بین این جمهوری‌هایی که حاصل سیاست‌های شورویایی بوده است، به منصه ظهور برسند. در حالی که این جمهوری‌ها ویژگی‌های مشترک زیادی از جمله تاریخ مشترک، اقتصادهای وابسته به کشاورزی و آب و تهدید‌های امنیتی مشترکی دارند، چالش‌های مشترکی در تقابل با یکدیگر دارند. عاملیت جغرافیایی و جبر جغرافیایی بر همه مولفه‌های دیگر بین این جمهوری‌ها تاثیر داشته است، به‌گونه‌ای که امنیت را تبدیل به اولویت اصلی این کشورها کرده است. جبر جغرافیایی بر اقتصاد، محیط زیست، سیاست و همه ابعاد این جوامع تاثیر داشته است. به‌گونه‌ای که نگاه مبتنی بر احتیاط و بدبینی را بین آنها حاکم کرده است. تاثیر جبر جغرافیایی به ویژه محصور بودند در خشکی، روابط این جمهوری‌ها با ایران را در شرایط ویژه‌ای قرار داده است که به مثابه یک فرصت برای دو طرف است. این پژوهش با رویکرد توصیفی-تحلیلی به‌دنبال پاسخ به این سوال است که جبر جغرافیایی چه تاثیری بر روابط بین این جمهوری‌ها دارد و جایگاه ایران در این وضعیت چگونه است؟ فرضیه مورد بررسی نیز این است که جبر جغرافیایی همچنان امنیت را اولویت اصلی این کشورها قرار می‌دهد و ایران با توجه به ظرفیت‌های خود توان خروج این کشورها از جبر جغرافیایی را دارا می‌باشد.
جغرافیای سیاسی
ایمان میکامه؛ حمید رضا محمدی؛ کیومرث یزدان پناه درو
چکیده
خلا قدرت در قفقاز جنوبی بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی باعث شکل گیری رقابت بین قدرتهای منطقه ای و فرا منطقه ای شده است. دو کشور ایران و ترکیه با توجه به پیوندهای تاریخی و داشتن مرزهای مشترک، ظرفیت‌های گسترده در زمینه های انرژی، سیاسی و فرهنگی و اقتصادی سعی در نفوذ و بهره برداری بر روی کشورهای این حوزه را دارند. با شکل‌‌گیری سه جمهوری ...
بیشتر
خلا قدرت در قفقاز جنوبی بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی باعث شکل گیری رقابت بین قدرتهای منطقه ای و فرا منطقه ای شده است. دو کشور ایران و ترکیه با توجه به پیوندهای تاریخی و داشتن مرزهای مشترک، ظرفیت‌های گسترده در زمینه های انرژی، سیاسی و فرهنگی و اقتصادی سعی در نفوذ و بهره برداری بر روی کشورهای این حوزه را دارند. با شکل‌‌گیری سه جمهوری آذربایجان و ارمنستان و گرجستان فرصتهای جدیدی برای ترکیه و ایران برای نفوذ و تاثیرگذاری در این منطقه بوجود آمد. بر پایه واقعیتهای ژئوپلیتیکی دو کشور به این منطقه به عنوان مکمل امنیتی و اقتصادی حساسیت زیادی نشان می دهند. پژوهش حاضر به صورت توصیفی تحلیلی است و داده های پژوهش به صورت کتابخانه‌ای و اسنادی گردآوری شده است. نتایج حاصل از پژوهش نشان می‌دهد، که این دو قدرت منطقهای به دلیل داشتن پیوستگی-های فرهنگی و قومیتی با منطقه قفقاز، خود را ملزم به ایفای نقش در معادلات سیاسی، اقتصادی و امنیتی آن میدانند. در نتیجه وجود چنین دیدگاهی باعث حضور همزمان این دو قدرت منطقهای در قفقاز شده و تقابل و اصطکاک آنها را به همراه داشته است.
جغرافیای سیاسی
کیومرث ملکی؛ محمدرضا پورمحمدی
چکیده
قرارگیری کشور بر روی کمربند زلزله و موضوع آسیب‌پذیری و کنترل بحران زلزله، با نگرش به آمار ثبت‌شده از تهدیدات محیطی گذشته و معاصر، این حقیقت آشکار می‌شود که مدیریت بحران فعلی در حال حاضر نمی‌تواند به‌تنهایی قادر به مقابله با آثار مخرب بلایا جهت جلوگیری از اثرات ویرانگر بر مراکز حیاتی و حساس و نیروی انسانی باشند، لذا به‌کارگیری ...
بیشتر
قرارگیری کشور بر روی کمربند زلزله و موضوع آسیب‌پذیری و کنترل بحران زلزله، با نگرش به آمار ثبت‌شده از تهدیدات محیطی گذشته و معاصر، این حقیقت آشکار می‌شود که مدیریت بحران فعلی در حال حاضر نمی‌تواند به‌تنهایی قادر به مقابله با آثار مخرب بلایا جهت جلوگیری از اثرات ویرانگر بر مراکز حیاتی و حساس و نیروی انسانی باشند، لذا به‌کارگیری اصول و معیارهای پدافند غیرعامل است که می‌تواند به تکمیل زنجیره دفاع شهری کمکی مؤثر و قابل‌توجه نماید. غالباً تحقیقات موجود در رابطه با کاهش خسارات ناشی از زلزله محور روش‌های ساخت‌وساز ساختمانی جهت افزایش مقاومت بنا در برابر زلزله بوده است. در این پژوهش با تاکید بر پدافند غیرعامل و شناسایی مولفه‌ها و شاخص‌های آسیب‌پذیری و پهنه‌بندی خطر در 4 مولفه طبیعی، کالبدی، اجتماعی و اقتصادی با 48 شاخص، در قالب پرسشنامه، مناطق آسیب‌پذیر ناشی از زلزله را به صورت جامع در راستای کاهش خطر را مشخص نمود. در این مقاله بررسی و تحلیلهای لازم با اعمال نظر متخصصان حوزه شهرسازی و پدافند غیرعامل و... از طریق توزیع تعداد 30 پرسشنامه و کمک از نرم‌افزار GIS در پردازش و تهیه خروجی مدل‌های آراس و تاپسیس در سطح مناطق شهرداری کلان شهر تبریز استفاده شده است و در نهایت با توجه به نتایج مدل‌های آراس و تاپسیس منطقه 10 شهرداری منطقه بحرانی و منطقه 2 شهرداری دارای کمترین میزان آسیب‌پذیری از زلزله تشخیص داده شد. عوامل این افزایش آسیب‌پذیری و راهکارهای برون رفت از بحران در سطح مناطق ده‌گانه شهرداری متناسب با اصول پدافندغیرعامل و خروجی مدل‌ها ارائه شدند.
جغرافیای سیاسی
محمدرضا جوفار؛ علیرضا محرابی؛ حمیدرضا محمدی
چکیده
عربستان سعودی به‌عنوان کشوری تازه تاسیس و برخاسته از نظام قبیله‌ای-مذهبی به علت وجود جامعه نیمه سنتی-نیمه مدرن باعث شده زندگی سیاسی، فرهنگی و اقتصادی مردم این کشور با چالش‌ها و نارضایتی‌هایی همراه گردد. تاسیس این کشور به سال 1932 بر می‌گردد و این سابقه کوتاه، تنوع قومی، نژادی، مذهبی، ایدئولوژی و امثال آن موجب پیدایش چالش‌هایی در ...
بیشتر
عربستان سعودی به‌عنوان کشوری تازه تاسیس و برخاسته از نظام قبیله‌ای-مذهبی به علت وجود جامعه نیمه سنتی-نیمه مدرن باعث شده زندگی سیاسی، فرهنگی و اقتصادی مردم این کشور با چالش‌ها و نارضایتی‌هایی همراه گردد. تاسیس این کشور به سال 1932 بر می‌گردد و این سابقه کوتاه، تنوع قومی، نژادی، مذهبی، ایدئولوژی و امثال آن موجب پیدایش چالش‌هایی در این کشور شده است. این چالش‌ها برخاسته از شکاف‌های جغرافیای سیاسی پادشاهی سعودی است و شناخت آن موجب دقت در تحلیل‌ها و کمک به تحقیقاتی است که آینده پژوهی این کشور را بررسی می‌نمایند. عربستان سعودی علاوه بر هم‌مرزی دریایی با ایران، از نظر ایدئولوژیک و تأثیرگذاری در جهان اسلام اهمیت ویژه‌ای دارد. وجود دو شهر مقدس مکه و مدینه، حضور زائران ایرانی، و رقابت با جمهوری اسلامی ایران برای رهبری جهان اسلام، جایگاه خاصی به این کشور می‌بخشد. از این رو این پژوهش با هدف بررسی شکاف‌های جغرافیای سیاسی عربستان سعودی، به بررسی جریان‌های داخلی و جغرافیای سیاسی این کشور پرداخته است. پژوهش حاضر کاربردی و روش آن کیفی و از نوع توصیفی-تحلیلی است. گردآوری داده‌ها اسنادی-کتابخانه‌ای است. پژوهش به دنبال پاسخ‌گویی به این پرسش است که «شکاف‌های جغرافیای سیاسی عربستان سعودی چیست». در نهایت این پژوهش، عربستان سعودی را دارای شکاف‌های مذهبی، قومی-قبیله‌ای، اقتصادی و سیاسی می‌داند. به نظر می‌رسد در صورت عدم مدیریت صحیح این شکاف‌ها، دولت با تنش‌های داخلی میان شیعیان و اهل تسنن، نخبگان، قبایل، سنت‌گرایان و اصلاح‌طلبان و همچنین جوانان مواجه خواهد شد. این شکاف‌ها ظرفیت آن را دارند که بقاء آل‌سعود را تهدید نمایند.
جغرافیای سیاسی
حمید درج؛ رضا التیامی نیا
چکیده
ایران و ترکیه به دلیل اهمیت چندبُعدی قفقاز جنوبی، به این منطقه حساسیت‌های خاصی دارند. ایران این منطقه را عرصه‌ای برای توسعه قدرت و نفوذ خود تلقی می‌کند و از طرفی ترکیه از آن به مثابه سرپُلی برای نقش‌آفرینی و ارتقای جایگاه خود در اوراسیا می‌نگرد. سؤال پژوهش این است که با توجه به جایگاه قفقاز جنوبی در سیاست‌خارجی ایران و ترکیه، این ...
بیشتر
ایران و ترکیه به دلیل اهمیت چندبُعدی قفقاز جنوبی، به این منطقه حساسیت‌های خاصی دارند. ایران این منطقه را عرصه‌ای برای توسعه قدرت و نفوذ خود تلقی می‌کند و از طرفی ترکیه از آن به مثابه سرپُلی برای نقش‌آفرینی و ارتقای جایگاه خود در اوراسیا می‌نگرد. سؤال پژوهش این است که با توجه به جایگاه قفقاز جنوبی در سیاست‌خارجی ایران و ترکیه، این دو کشور در این منطقه چه سیاستی را دنبال میکنند؟ فرضیۀ پژوهش این است که با توجه به خلأ قدرتِ ایجاد شده در دوران پساجنگ سرد، قفقاز جنوبی، فرصتهایی را پیشروی ایران و ترکیه قرار داده است که در این راستا؛ دو کشور در صدد دستیابی به اهدافی همچون بهرهگیری از ظرفیت‌های اقتصادی و انرژی منطقه و برقراری صلح و ثبات منطقهای و از سویی، توسعه همکاریها برآمدهاند. در این میان، آنکارا با برقراری مناسبات نزدیک با بازیگران منطقهای و فرامنطقهای همچون آذربایجان، اسرائیل و آمریکا، سیاست مهار ایران را دنبال می‌کند؛ این در حالی است که تهران با ایجاد محور تهران- مسکو- ایروان، در تلاش برای کاستن از نفوذ منطقهای آنکارا و انزوای آن در قفقاز جنوبی برآمده است. برای تحلیل داده‌ها از روش تحلیلِ کیفی استفاده شده است.
جغرافیای سیاسی
هادی ویسی
چکیده
دانش ژئوپلیتیک که شاخه ای از علم جغرافیا است، امروزه به یکی از حوزه های جذاب علمی و تأثیرگذار عرصه بین المللی تبدیل شده است. دانش ژئوپلیتیک در سیر تکوین و تحول خود فراز و نشیب زیادی تجربه کرده است. گرچه سابقه موضوعی این دانش به اواخر سده نوزدهم و اوایل سده بیستم بر می گردد، اما به دلیل شکل دادن به سیاست جهانی و روابط قدرت در نیمه نخست ...
بیشتر
دانش ژئوپلیتیک که شاخه ای از علم جغرافیا است، امروزه به یکی از حوزه های جذاب علمی و تأثیرگذار عرصه بین المللی تبدیل شده است. دانش ژئوپلیتیک در سیر تکوین و تحول خود فراز و نشیب زیادی تجربه کرده است. گرچه سابقه موضوعی این دانش به اواخر سده نوزدهم و اوایل سده بیستم بر می گردد، اما به دلیل شکل دادن به سیاست جهانی و روابط قدرت در نیمه نخست سده بیستم که به جنگ جهانی دوم منجر شد، متهم به جنگ افروزی گردید و پس از آن برای بیش از دو دهه تقریباً از صحنه علمی و دانشگاهی کنار رفت. در زمانی که ژئوپلیتیک در دنیا چندان مورد اعتنا و اعتبار نبود، مقاله مبسوطی از میرحسن عاطفی با عنوان ژئوپلیتیک در مجله بررسی های تاریخی به زبان فارسی در سال 1345ش/1966م حاوی نکات علمی و برجسته ای است که تا کنون مورد توجه قرار نگرفته است. نوشتار حاضر به معرفی و نقد و وارسی این مقاله بر آمده و به این نتیجه رسیده است که محتوای مقاله ژئوپلیتیک از جامعیت و سطح کیفی علمی مناسبی برخوردار است و بازخوانی آن برای امروز سودمند است.
