ایران در چهارراهی به نام آسیای مرکزی ( مطالعه موردی: فرصت‌های آینده نزدیک)

نوع مقاله : پژوهشی -مطالعه موردی

نویسندگان

• الهام صباغ ¹
• مهناز گودرزی ²

¹ دانشجوی دکترای روابط بین ‏الملل، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران

² دانشیار روابط بین ‏الملل، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران

https://doi.org/10.22067/pg.2024.87252.1278

چکیده

روابطِ میان جمهوری اسلامی ایران و کشورهای آسیای‏مرکزی، که به دنبال فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی از جایگاهی روزافزون در معادلات بین­المللی و مناسبات منطقه­ای برخوردار گشته‌اند از آن نظر اهمیت فراوانی دارد که به‌صورت بالقوه منبع تهدیدها و فرصت­های فراوان برای ایران است. سیاست خارجی ایران در این منطقه، از یک­سو بر پایه عوامل همگرایی در حوزه­های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی، از فرصت­ها و زمینه­های نفوذ و همکاری، برخوردار بوده است و از سوی دیگر با توجه به عوامل واگرایی با چالش­ها و تهدیداتی مواجه بوده که برآیند این امر، همواره بر جهت‌گیری سیاست خارجی ایران در منطقه آسیای‏مرکزی، تأثیر داشته است. جمهوری اسلامی ایران به سبب ویژگی­های منحصربه‌فردی که در منطقه خاورمیانه دارد، نیازمند آن است تا همواره مراودات خود با کشورها همسایه و منطقه­های هم‌جوار را گسترش دهد. سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در سال­های آینده در آسیای‏مرکزی، سیاستی با هزینه­های بالا خواهد بود. زیرا در شرایطی که دیگر دولت­ها دغدغه­های امنیتی جمهوری اسلامی را تجدیدنظرطلبی ارزیابی می­کنند، و مبنای مقابله با آن را دارند، جمهوری اسلامی مجبور خواهد شد که هزینه­های بسیار بیشتری برای سیاست­های خود پرداخت کند. اساسا پرهزینه کردن سیاست­های منطقه­ای ایران می­تواند یکی از اهداف رقبا و دشمنان منطقه ای و فرامنطقه ای آن باشد. به همین جهت، مهم و ضروری است که به مساله ایران و نقش آن در آسیای‏مرکزی بیشتر از پیش توجه کرد. لذا، پژوهش حاضر مسیر و تحلیلی بر این مبحث مهم و ضروری است. بر پایه چنین مفروضی، به‌منظور شناسایی و تبیینِ هویتِ سیاست‌خارجی در منطقه آسیای‏مرکزی سوال اصلی پژوهش این است که: «سیاست خارجی ایران در منطقه آسیای‏مرکزی در چه ابعادی موفق و در کدام‌یک از آن‌ها ناکام بوده است؟» در پاسخ به این پژوهش این فرضیه مطرح است که «عدم وجود سیاست‌خارجی چندوجهی (منعطف) با درنظرگرفتن سهمِ هرکدام از بخش‌های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی در موفقیت‌ها و ناکامی‌های سیاست‌خارجی ایران در آسیای‏مرکزی تأثیرگذار بوده است». روش انجام این پژوهش، کیفی از نوع توصیفی-تحلیلی است و داده‌های آن از طریق مطالعات کتابخانه‌ای اسنادی گردآوری و در چارچوب سیاست خارجی، بررسی و تحلیل‌شده‌اند.

کلیدواژه‌ها

• ایران
• آسیای مرکزی
• روابط بین‌الملل
• سیاست خارجی
• تعاملات دوجانبه

مراجع

1. Abbasi Semnani, A., (2013). Iran's geopolitical position in the regional and world power relations. Scientific- Research Quarterly of Geographical Data (SEPEHR), 22(SEPEHR), 96-104. [In Persian]
2. Afrasiabi, K., & MALEKI. A., (2003). Iran’s Foreign Policy After 11 September. The Brown Journal of World Affairs, 6(2): 255-265.
3. Aghazadeh, M., (2015). Iran’s Foreign Policy Approach toward the Central Asia and Caucasus. Academic journal, 3(1):96-102.
4. Alavian, M, & Kozegar Koleji, V., (2009). Foreign policy of the Islamic Republic of Iran and Central Asia: platforms of convergence and areas of divergence. J.A. and Central Asia foreign policy articles, 12(46): 63- 92. [In Persian]
5. Aminian, B., (2007). Special features of the armed forces in foreign policy; The case of America after September 11. Defense Policy, No. 58: 7-30. [In Persian]
6. Atai, F., & Kozegar Koljegi, V., (2014). A Glimpse on Changing Foreign Policy of the Republic of Uzbekistan from the Consistency Theory Point of View. Central Asia and The Caucasus Journal, 18(78): 107-135.[In Persian]
7. Azami, H., & Dabiri, A.A., (2013). Evaluating opportunities and challenges of Iran's Geopolitical Situation in Central Asia. Geographical, 12 (4 and 40):25-46.[In Persian]
8. Baghian Zarchi, M., (2012). The impact of interactive foreign policy against the hegemonic system on the national security of the Islamic Republic of Iran. Islamic Revolution Approach, No. 24: 23-40. [In Persian]
9. Bagheri Moghadam, Gh., (2015). Pathology of the Foreign Policy of the Islamic Republic of Iran in the Central Asian Region, Tehran: Ministry of Foreign Affairs Publications. [In Persian]
10. Clark, B., (2015). Ahmadinejad, Iran, and Foreign Policy Dysfunction in Tajikistan. Asian Politics & Policy, 7(2): 67-78.
11. Cornell, Svante E., (2003). Regional Politics in Central Asia: the Changing Roles of Iran, Turkey, Pakistan and China, India and Central Asia: Building Linkages in an Age of Turbulence. (New Delhi: SAPRA Foundation, p 231).
12. Dehghani Firouzayadi, S.J., (2016). Iranian Foreign Policy Discourses in Central Asia and the Caucasus. Do Iras, 1(2): 114-134. [In Persian]
13. Dehghani Firouzabadi, S.J., & DamanpakHaji, M., (2017). Economic Diplomacy of the Islamic Republic of Iran in the Central Asian Region; Evaluation of 25 years of economic relations between Iran and the republics after independence. Central Asia and Caucasus Studies Quarterly, No. 96: 25-66.
14. Deshyar, H., (2008). Theoretical framework of successful foreign policy. Foreign policy, 16(4): 1050-1030. [In Persian]
15. Ehteshami, A., & Mahjoob, Z., (2007). Iran  and  the  Rise  of  Its Neoconservatives. London: I.B. Tauris.
16. Hafeznia, M., Ahmedpour, Z., & Badiei, M., (2012). Analysis of the Geographical Bases of the National Power of the Islamic Republic of Iran. Geographical Sciences, Teacher Training, No.1: 47-68. [In Persian]
17. Hafeznia, M.R., Shams Doulatabadi, M., & Afshordy, M.H., (2007). Iran’s Interests in Central Asia and the Existing Opportunities. Geopolitics Quarterly, 3(9): 78-119. [In Persian]
18. Husain, T., (2017). Iqra Jathol and Muhammad Qazafi, Iran’s Changing Foreign Policy Trends. Asian Social Science, 13(6):18-29.
19. Kazemi, E., Alihosseini, A., Emamjomehzadeh, S.J., & Aghahosseini, A., (2017). Fundamentals of the Political in Ancient Greece and the Role of Police in its Formation. Research Letter of Political Science, 12(2), 27-56. [In Persian]
20. Kozegar Koleji, V., (2014). Iran, Russia and China in Central Asia: Interaction and Confrontation with American Foreign Policy. Tehran: Ministry of Foreign Affairs Publishing House. [In Persian]
21. Kolayi, E., (2013). Politics and Government in Central Asia, Tehran: SAMT. [In Persian]
22. Olivier, R., (2001). Iran's Foreign Policy in Central Asia. Central Asia and Caucasus Studies Quarterly, No. 36: 173-198.
23. Parkhomchik, L., (2013). Modification of Iran’s Foreign Policy Orientation in Central Asia. asia/.../lidiya-parkhomchik-modification-of-iran-s-foreign-poli.
24. Peyrouse, S., (2014). Iran’s Growing Role in Central Asia? Geopolitical, Economic and Political Profit and Loss Account,2014 from: http://studies.aljazeera.net/en/dossiers/2014/04/2014416940377354.html.
25. Mirfakhraei, S.H., & Firouzmandi Bandpey, M., (2017). Iran’s Cultural Diplomacy in Central Asia and South Caucasus: Challenges and Opportunities. Central Eurasia Studies, 10(2): 433-448. doi: 10.22059/jcep.2018.207347.449647[In Persian]
26. Mohammad Sharifi, M., (2009). Iran's Islamic Revolution and Islamic Fundamentalism in Central Asia and the Caucasus. Political-Economic Information, 23(262): 17-71. SID. https://sid.ir/paper/507323/fa[In Persian]
27. mosavi shafaee, S.M., & shapoori, M., (2012). Aspects and impacts of Iran's risky geopolitics. Strategic Studies Quarterly. 14(54): 163-192. [In Persian]
28. Ramani, S., (2016). Has Iran Finally Found a Security Partner in Central Asia?. https://thediplomat.com/2016/05/has-iran-finally-found-a-security-partner-in-central-asia/
29. Sanaei, M., & Sangary, F., (2011). A Comparative Study of Foreign Policies of Iran and Russia in Central Asia. Central Eurasia Studies. 4(9): 21-38. [In Persian]
30. Sarmast, H. R., bijani, A., & Akhbari, M., (2020). Analytical Investigation of Converging Factors (Strengths and Opportunities) in the Formation of Regionalism in Iran and Central Asia. Geography (Regional Planning), 10(1): 421-441. [In Persian]
31. Shirkhani, M.A., Menati, A., & Baizidi, R., (2022). Principles Governing Defense in International Relations from the Viewpoint of Liberalism and Islam. Islamic Defense and Security Studies, 1(1): 181-200. [In Persian]
32. Shouri, M. (2012). Conceptualizing the global situation after the Cold War; Hegemony and anti-hegemony. Strategy, twenty-seventh issue, pp. 145-172. [In Persian]
33. Suleimanpour, H., & Damanpak Jami, M., (2009). The role of multilateralism and regional trade trainings in advancing economic diplomacy of the Islamic Republic. Central Eurasia Studies, 2(3): 77-96. [In Persian]
34. Snegur, J., (2007). Iran and Russia: An Ambiguous Relationship.  in  Michel  Korinman and  John  Laughland,  ,  Shia  Power:  Next  Target  Iran?, London: Vallentine M.Academic.
35. Vaezi, M., (2016). Trends and structures in the new global situation. Foreign policy, 21(3): 1-15. [In Persian]
36. Vosoughi, S., & Safari, A., (2017). Kazakhstan’s Role in the Development of Relations between Iran and China in Central Asia. Central Eurasia Studies, 10(2), 467-484. doi: 10.22059/jcep.2018.209451.449654 [In Persian]
37. Wastnidge, E., (2014). Pragramatic politics: iran, centeral asia and cultural foreign policy. centeral asia and the Caucasus, 15(4):214-235.
38. Zibakalam, S., & Goodarzi, M., (2013). Energy Security and Tajikistan’s Open- Door Policy: Position of Iran in Tajikistan’s Economic-Commercial Relations. Central Eurasia Studies, 6(12): 75-94. doi: 10.22059/jcep.2013.35151[In Persian]