تحلیل ژئوپلیتیکی روابط ایران و روسیه پس از انقلاب اسلامی با تأکید بر نظریه توازن قوا مورگنتا

نوع مقاله : مقالات علمی -پژوهشی

نویسندگان

• اسماعیل علمدار ¹
• الهه کولایی ²

¹ دانش‌آموخته دکترای تخصصی جغرافیای سیاسی. دانشگاه تربیت مدرس. تهران. ایران

² استاد مطالعات منطقه‌ای دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، تهران، ایران

https://doi.org/10.22067/pg.2021.26929.0

چکیده

کشورهای ایران و روسیه از دیرباز دو قطب مهم در دو سوی دریای خزر بوده­ اند که در مناطق ‏هارتلند و ریملند جهانی قرارگرفته ­اند. اهمیت ژئوپلیتیک و ژئواستراتژیک دو کشور نسبت به سایر کشورهای منطقه سبب شده نقش پویاتری در معادلات سیاسی آسیای مرکزی و قفقاز داشته باشند. ازآنجا‌که امروزه عامل قدرت و وزن ژئوپلیتیکی در روابط بین‌الملل اهمیت دوچندان یافته است و روسیه یک قدرت جهانی و ایران یک قدرت منطقه ­ای قلمداد می‌شود؛ دو کشور همواره در روابط خود از این عامل­ ها در جهت اعمال سیاست‌های خود بهره می‌برند. نظریه واقع­گرایی ‏هانس مورگنتا که بر توازن قوا و نقش عامل قدرت تأکید دارد، گواهی بر این ادعا می‌باشد. این مقاله سعی دارد با روش کیفی و رویکرد توصیفی­-تحلیلی و از دیدگاه نظریه توازن قوا به تحلیل ژئوپلیتیکی روابط ایران و روسیه پس از انقلاب اسلامی بپردازد. براین اساس نتایج پژوهش حاکی از آن است، همان‌طور که مورگنتا بر عامل قدرت و منافع ملی به‌عنوان مهم‌ترین شاخص در روابط بین ­الملل تأکید دارد، روسیه همواره همۀ روابط سیاسی خود را با ایران به‌ویژه در مسائل منطقۀ آسیای مرکزی – قفقاز- غرب آسیا و برجام در راستای منافع ملی خود تدوین کرده و روابط تاکتیکی خود را با ایران مبتنی بر اهداف استراتژیک در جهت افزایش قدرت و وزن ژئوپلیتیکی خود بهره برده است. ولی به نظر می‌رسد، تصمیم‌گیرندگان در عرصه روابط خارجی باید بیش‌ازپیش به این عوامل توجه کنند.

کلیدواژه‌ها

• ژئوپلیتیک
• روابط خارجی
• ایران
• روسیه
• نظریه مورگنتا

مراجع

1. Asisian, N. (2013). Russia & Iran: Strategic Alliance or Marriage of Convenience. Small Wars Journal, Nov 23 2013 - 3:17pm
2. Bakhshayeshi Ardestani, A. (2000). Principles of Foreign Policy of the Islamic Republic of Iran. Tehran: Avaya Noor Publications. ]In Persian[.
3. BBC Monitoring Middle East (2009). Iran paper argues that in relations with Iran Russia follows her own interests, London,23 Aug 2009.
4. Belopolsky, H. (2009). Russia and the Challengers Russian Alignment with China, Iran, and Iraq in the Unipolar Era, 2009, Palgrave Macmillan in Association with St Antony’s College.
5. Cohen, Saul. (1994). Geopolitics In the New World Era. Chapter 2. USA: Westview Press.
6. Ellie, G., & Kadri, L. (2016). The New Power Couple: Russia and Iran in the Middle East. European Council on Foreign Relations.
7. Emerson et al. (2002). Balance of Power. Translating Research Institute for Strategic Studies, First Edition, Tehran: Strategic Studies Research Publications. ]In Persian[.
8. Freedman, R. (2000). Russian- Iranian relations in the 1990. Middle East Review of International Affairs, 4(2).
9. Hafez Nia, M.R. (2010). Power and National Interests, Tehran: Selection Publishing. ]In Persian[.
10. Haukkala, H. (2008). Russian Reactions to the European Neighborhood Policy. Problems of Post- Communism, 55(5), 40-48.
11. Jahanbakhsh, M.T. & Hagh Panah, J. (2016). Political-Economic Relations of the Islamic Republic of Iran and the Conflict of Law in the Context of Western Sanctions on the Conflict of Ukraine. International Journal of Political Studies, Islamic Azad University, Shahreza Branch, 7(22), 181-210. ]In Persian[.
12. James D., & Robert F. (1994). Contradictory Theories in International Relations. (A. Tayyeb & V. Bozorghi, Trans.). First Edition, Tehran: Gomes Publishing. ]In Persian[.
13. Karami, J. (2005). Transformation of Russian Foreign Policy; Identity of the State and the West. Tehran: Institute for Political and International, Ministry of Foreign Affairs. ]In Persian[.
14. Kayani, D. (2008). Pathology of Iran-Russia Relations. Tehran: Publications of the Institute of Studies of Russia, Central Asia and the Caucasus. ]In Persian[.
15. Kazemi, S. A. A. (1999). International Relations in Theory and Practice. Third Edition, Tehran: Gomes Publishing. ]In Persian[.
16. Koolaee, E. (2004). Causes and Consequences of the Development of Relations between the Russian Federation and Israel. Tehran: Tehran University Press. ]In Persian[.
17. Koolaee, E. (2005). New Great Game in Central Asia Fields and Perspectives. Tehran: Publications Office of Political and International Studies of the Ministry of Foreign Affairs. ]In Persian[.
18. Koolaee, E. (2008). Geopolitics of oil transfer from the Caucasus. Central Eurasia Studies, 1(1), 47-70. ]in Persian[.
19. Koolaee, E. (2016). Politics and Government in Central Eurasia. Fourth Edition, Tehran: Publication. ]In Persian[.
20. Koolaee, E., & Hafezian, M. H. (2010). The Islamic Republic of Iran and the South Caucasus Republics. Iranian Studies, 6(1), 75-111.
21. Koolaee, E., Azizi, (2021).Causes, Sources and Implications of Developments in Russia Middle East Policy, Second Edition. Tehran: University of Tehran. [in Persian]
22. Menkiszak, M. (2011). Russia Afghan Problem. Warsaw: Osrodek Studiow Wschodnich.
23. Menkiszak, M. (2011). Russia's Afghan Problem.Warsaw: Osrodek Studiów Wschodnich.
24. Michał P. (2017). The Iran – Russia Nexus Development of Bilateral Relations (2012-2017). DOI-Kurzanalysen.
25. Mohammad Khani, A. (2009). Explaining the New Realism Approach in International Relations. Political Studies Quarterly, 1(3), 83-100. ]In Persian[.
26. Rosenberg, J. (1990). What's the Matter with Realism? Review of International Studies, 16(4). 285-303.
27. Sanai, M. (1996). Iran's Place in Central Asia. Tehran: Al-Hoda International Publishing. ]In Persian[.
28. Sarie al-Qalam M. (2005). Iran and the Globalization of Solutions and Challenges. Tehran: Expediency Council. Strategic Research Center publication. ]In Persian[.
29. Shahmohammadi, Y., Hashemi, F., & Keshishyan G. (2014). The Role of Constructive Elements of Iran's Identity in Relations between Iran and Russia. International Journal of Political Science, 4(4), 1-11. . ]In Persian[
30. Sharafat, S. (2004). International Control of Weapons, Russian Security View, in the Commonwealth of Independent States, CIS, by Ibrahim Khatami Khosroshahi. Tehran: Moaser Abrar Institute of Cultural Studies and Research. ]In Persian[.
31. Shoori, M. (2009). Iran and Russia: From Balance of Power to Issue of Identity, International Journal of Foreign Relations, 1(2). ]In Persian[.
32. Tehran Chamber of Commerce, Industries, Mines and Agriculture (2014). Export and Import Statistics Section, Available at: http://www.tccim.ir. ]In Persian[.
33. Waltz, K. (2000). Structural Realism after the Cold War. International Security, 25(1), 5-41.
34. White, G.O. (2010). Strategic or Tactical Partners: A Case Study Exploring Relations between Russia and Iran from 1980 To 2010. School of International Service of American University in Partial Fulfillment of the Requirements for the Degree of Master of Arts.