تحلیل عاملی مسأله حکمرانی منابع آب در بخش کشاورزی و تأثیر آن بر جغرافیای سیاسی ایران

نوع مقاله : مقالات علمی -پژوهشی

نویسندگان

• مجید غلامی ¹
• رحیم گلبارانی ²
• افسانه ملک حسینی ³

¹ استادیار گروه حکمرانی سرزمینی، دانشکده حکمرانی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

² دانش آموخته کارشناسی ارشد علوم اقتصادی، دانشگاه علامه طباطبایی تهران

³ دانش آموخته دکتری ترویج و آموزش کشاورزی، دانشگاه رازی کرمانشاه. کرمانشاه. ایران

https://doi.org/10.22067/pg.2023.80857.1198

چکیده

یکی از چالش­های جدی جغرافیای سیاسی ایران، مساله آب و وضعیت بحرانی مدیریت منابع آبی در بخش کشاورزی کشور است. عدم مدیریت بهینه منابع آب به‌عنوان نهاده اصلی بخش کشاورزی، چالشی اساسی بر سر راه تحقق کشاورزی پایدار در جغرافیای سیاسی ایران است. راهکارهای مختلفی برای این چالش جدی پیشنهاد شده است که در بیشتر موارد، به اصلاح روند حکمرانی در مدیریت منابع آب در ایران تاکید دارند. بر این اساس هدف پژوهش حاضر بررسی چالش‌های حکمرانی آب در بخش کشاورزی در جغرافیای سیاسی ایران است. روش پژوهش حاضر روش ترکیبی و حل مساله است. جامعه آماری این پژوهش حل مساله، شامل کارکنان سازمان آب منطقه‌ای، جهاد کشاورزی، امور آب و اساتید و دانشجویان صاحب­نظر در مساله حکمرانی آب در بخش کشاورزی است که به وسیله نمونه‌گیری غیراحتمالی و به شکل هدفمند انتخاب شدند. در مجموع 90 پرسش‌نامه محقق ساخته که حاصل مصاحبه حضوری با هفت کارشناس خبره حوزه حکمرانی آب در بخش کشاورزی کشور بود، در میان جامعه مورد مطالعه توزیع شد که پس از گردآوری آن‌ها 83 پرسش‌نامه مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. داده‌های گردآوری شده در دو بخش آمار توصیفی (فراوانی، میانگین، انحراف‌معیار) و استنباطی(تحلیل عاملی اکتشافی) به کمک نرم افزار، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. بر اساس نتایج پژوهش، چالش‌های حکمرانی آب در بخش کشاورزی ایران در شش عامل شامل چالش‌های اجتماعی، سیاسی، اداری و قانونی، تمرکزگرایی، غفلت از دانش بومی و نهادهای محلی و چالش‌های طبیعی و جمعیتی خلاصه شدند که در مجموع 35/60 درصد از واریانس کل را تبیین نمودند. در این بین چالش‌های اجتماعی بیشترین (63/25) و چالش‌های طبیعی و جمعیتی کمترین (46/4) سهم را در تبیین واریانس کل متغیرهای تحت بررسی داشته است. همچنین با توجه به ماهیت مشارکتی حکمرانی و نتایج این پژوهش در چالش­های اجتماعی، پیشنهاد شد نقش­ها و اختیارات کنشگران درگیر در حکمرانی آب با دقت تعیین و ظرفیت­سازی ذینفعان با جدیت در دستور کار برای بهبود حکمرانی مدیریت منابع آب در بخش کشاورزی ایران قرار گیرد.

کلیدواژه‌ها

• کشاورزی
• حکمرانی آب
• چالش
• مدیریت آب
• جغرافیای سیاسی ایران

مراجع

1. Abolfathi, M., & Qanbari, L., (2018). Examining obstacles and solutions to realizing good governance in Iran with an emphasis on social capital at the macro level. Strategic Policy Research Quarterly, 8(59), 9-41. [In Persian]
2. Ahmadipour, Z., & Ahmadi, I., (2019). A thorough analysis of the effective factors of the failure of "water governance" in Iran. Strategic and macro policies, 8 (2019 special issue), 110-140. [In Persian]
3. Afsari, A.H.,Haji Naseri, S., Fazli, M., & Firahi, D., (2016). The data model of the Sociological Investigation Foundation of Water Governance in Urmia Lake Crisis. Strategic Public Policy Studies Quarterly, 7(25), 54-72. [In Persian]
4. Askari, S.,Kohnourd, M., & Hadavand, M., (2017). Strategic water insecurity and the role of ineffective governance in its emergence. Scientific Journal of Social Capital Management, 5(3), 477-457. [In Persian]
5. Badisar, N., Ahmadi, M.S., & Madbarnjad, A., (2019). Evaluation of good governance indicators in the water sector. Environmental Science and Technology Quarterly, 22(2), 286-275. [In Persian]
6. Cronin, A.A., Prakash, A., Sridhar, P., & Coates, S., (2016). Drinking water supply in India: context and prospects. Global Issues in Water Policy, 16, 49–71. https://doi.org/10.1007/978-3-319-25184-4_4.
7. Dahimavi, A., Akhund Ali, Shirvanian, A.R., & Broumand Nesab, S., (2017). Extraction and weighting of indicators representing the principles of agricultural water governance in the irrigation and drainage networks of Khuzestan. Iran Water Resources Research, 14(4), 238-226. [In Persian]
8. Dehghani, S., Bani, H., Mohammad, E., & Ghalabi, M.R., (2018). Water governance in Iran: challenges and solutions. Water Engineering Quarterly, 254-239. [In Persian]
9. Doleh, F., Saifullahi, S., & Zanjani, H., (2018). Studying the contexts and means of good governance formation in contemporary Iran. Social Science Quarterly, 11(45), 154-123. [In Persian]
10. Enteshari, S., & Safavi, H., (2016). Qualitative assessment of the principles of water governance in Iran with an emphasis on the principle of transparency. the first governance and policy making conference. Tehran: Sharif University of Technology. [In Persian]
11. Gholami, M., Shahnazari, A., Mortezapour, M.R., & Shahnoorian, M.M., (2016). Solving the Sefidroud irrigation and drainage network conflict using game theory. Journal of Iran Water Resources Research, 13(3), 101-111. [In Persian]
12. Ghaemi, A., (2015). Development of environmental education model to strengthen the sustainable governance of the country's water resources with emphasis on people's participation. Quarterly Journal of Socio-Cultural Development Studies, 5(2), 133-157. [In Persian]
13. Ghaemi, A., Larijani, M., Shabiri, Seyyed Mohammad, and Sarmadi, Mohammad Reza. (2016). Presenting a conceptual model of sustainable governance in the integrated management of the country's water resources with an emphasis on education and capacity building. Journal of Water and Wastewater, 28(4), 117-112. [In Persian]
14. Government of Zambia (2008). Integrated Water Resources Management and Water Efficiency (IWRM/WE) –Implementation Plan. Volume 1: Main report (2007–2030). Ministry of Energy and Water Development, Government Printers, Lusaka.
15. Grigg, N.S., (2016). Integrater water resources management: an interdisciplinary approach. Palgrave Macmillan.
16. Hosseini Sheshtamed, F.S., Abedi Sarostani, A., & Karamatzadeh, A., (2018). Farmers' point of view towards rule of law in water governance (case study of Sabzevar city), Razavi Khorasan province. Water and sustainable development. 6(1), 102-95. [In Persian]
17. Hashemi M., (2012). Regional Solutions for Water Scarcity in WANA. West Asia and North Africa (WANA) Forum Water Scarcity Policy Brief, Amman, Jordan.
18. Hashemi, S.M., (2021). Local water governance in Iran: Implications and policy recommendations. Journal of Water and Sustainable Development, 9(1), 144-135. [In Persian]
19. Jabri, S., Mehrab Gouchani, O., & Ghanian, M., (2015). Good governance is a new approach to realize the effective management of agricultural water resources. Research Approaches in Social Sciences, No. 8, 41-33. [In Persian]
20. Jamali, S., & Abdulahi, M., (2020). legal obstacles of water governance in Iran; Looking at the law of fair distribution of water. Iran Water Resources Research, 17(3), 38-48. [In Persian]
21. Jihuni Nayini, H., (2018). Water governance and investigation of its situation in Iran, 4th International Congress on Agriculture Development. Natural Resources, Environment and Tourism of Iran, Tabriz. [In Persian]
22. Karlsson, A., (2022). Water governance. https://siwi.org/why-water/water-governance/
23. L., Hordijk, M., & Molina, T., (2011). Water governance key approaches: an analytical framework. Literature review. Chance sustains.
24. Muluneh, Tsehay W., (2021). Conceptualizing Digital Agricultural Governance. International Journal of Engineering Research & Technology (IJERT), 10(1), 403-410.
25. Nabavi, S.S., Mostafazadeh, R., & Asiyabihir, R., (2020). Analysis of water shortage indicators and water governance network in the sixth five-year development plan of Iran. Scientific Research Journal of Irrigation and Water Engineering, 12(2), 394-413. [In Persian]
26. Navaneeth, A., Sreeda, P., Vishnu Maya, T.M., Sanusree, P.S., & Harikumar, P.S., (2021). Evaluation of the challenges in water governance through citizen's perception and Water Quality Index: a case study of a fast-growing city in India. H2Open Journal, 4 (1): 336–351.
27. O’Riordan, J., (2022). Lessons learned from water governance. Administration, 70,(2), 27–33.
28. (2011). Water Governance in OECD Countries: A Multi-Level Approach (OECD Studies on Water). OECD Publishing, Paris. http://dx.doi.org/10.1787/9789264119284-en.
29. Olsson, L., & Head, B.W., (2015). Urban water governance in times of multiple stressors: an editorial. Ecology and Society, 20(1). https://doi.org/10.5751/es-07300-200127.
30. Ostrom E., (2005). Understanding Institutional Diversity. USA: Princeton University Press.
31. Pooya, M., & Azami, M., (2017). Entrepreneurial policy strategies for transformation in water governance in Hamadan province. The 7th National Science Congress of Agricultural Extension and Education, Natural Resources and Sustainable Environment. 3 to 5 Shahrivar, Bo Ali Sina University, Hamedan. [In Persian]
32. Perlman, J.D., Veilleux, J.C., & Wolf, A.T., (2017). International Water Conflict and Cooperation: Challenges and Opportunities. Water, 42(2): 105-120.
33. Poulton, C., (2010). Agricultural Services and Decentralisation in Kenya. Policy Brief 035, Future Agricultures
34. Rahmanian Kushki, M., (2018). Factor analysis of the positive consequences of water catchment organizations in the governance of local water resources. The first national governance conference, 20th of November 2018, Tehran. [In Persian]
35. Rogers, P., & Hall, A.W., (2003). Effective Water Governance Global Water Partnership Technical Committee (TEC). Global Environmental Change (Vol. 21).
36. Rijsberman, F.R., (2006). Water Scarcity: Fact or Fiction? Agricultural Water Management, 8(1): 5-22.
37. Rogers, P., & Holl, A.W., (2003). Effective water governance Stockholm. Golden Water Partnership, report No.7.1-48. https://www.gwp.org/globalassets/global/toolbox/publications/background-papers/07-effective-water-governance-2003-english.pdf
38. Rotmans, B.J., (2007). Towards transition management of European water resources. Water Resource Management, 21:249–267.
39. Salari, F., Ghorbani, M., & Malekian, A., (2014). Social monitoring of the network of stakeholders in the local governance of water resources (study area: Rezin watershed, Kermanshah city). Pasture and watershed scientific-research journal, 68(2), 287-305. [In Persian]
40. Sievers, P., (2006). Water Sector: Challenges for integrated water resources management in Zambia. Danida Water Sector Seminar, January 2006. Accra, Ghana.
41. Silima, T., (2016). Good Governance and Conflict Resolution in Africa. Journal of Public Administration and development Alternatives, 1(1): 1-14.
42. Sternlieb, F., & Laituri, M., (2015). Specializing Agricultural Water Governance Data in Polycentric Regimes. Water Alternative, 8(2): 36-56.
43. Uhlendahl, T., Salian, P., Casarotto, C., & Doetsch, J., (2011). Good water governance and IWRM in Zambia: Challenges and chances. Water Policy, 13 (2): 845–862.
44. Van Leeuwen, C.J., Dan, N.P., & Dieperinkz, C., (2015). The Challenges of Water Governance in Ho Chi Minh City. Integrated Environmental Assessment and Management, Volume 9(2): 1–8.
45. A.T., Kramer, A., Carius A., & Geofferey, D.D., (2005). Managing Water Conflict a cooperation. Routledge.